رئیس مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت اسلامی گفت: برای نهادینه‌سازی و هماهنگی تربیت اسلامی با نیازهای نسل امروز، باید شیوه‌ها، روش‌ها و نحوه اجرای برنامه‌ها به اقتضای شرایط فعلی جامعه متفاوت باشد تا شاهد نتایج آن باشیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد زارعان، رئیس مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، در پاسخ به اینکه تفاوت اصلی تربیت اسلامی با سایر نظام‌های تربیتی چیست؟ اظهار کرد: تربیت اسلامی عملیاتی است که مربیان و معلمان در چارچوب یک تفکر الهی و مبتنی بر مجموعه‌ای از مبانی هستی‌شناختی، معرفت شناختی، انسان‌شناختی و ارزش‌شناختی عمل می‌کنند، در این تربیت انسان مخلوق خداوند است و در چارچوب فرامین خداوند، زندگی دنیایی خودش را شکل می‌دهد و دنیا را مقدمه برای رسیدن به دنیای دیگر می‌داند.
تربیت سکولار و انسان‌محور، تفکراتی غیرالهی و شیطانی‌اند
وی گفت: ممکن است بعضی از فرایندها، روش‌ها، رویه‌ها و اقداماتی که مربیان و معلمان انجام می‌دهند با همان اصطلاح شیوه‌ها و روش‌هایی که در سایر رویکردها اتفاق می‌افتد، شباهت‌هایی داشته باشد، اما فرایند تربیت اسلامی تفکرات بنیادینی دارد که در تربیت‌های غیراسلامی وجود ندارد. در مقابل تربیت سکولار، تربیت انسان‌محور، تربیت‌های غیر دینی و یا تربیت‌های غیراسلامی مبتنی بر تفکرات و مبانی اصول بنیادینی است که ضد اسلامی یا غیر اسلامی است.
رئیس هیئت مدیره انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه اظهار کرد: همه این‌ها را در یک طیفی جزو تفکرات غیر اسلامی می‌دانیم که ممکن است غیر دینی باشند؛ اگر یک طیفی را در نظر بگیریم که مبتنی بر تربیت اسلامی باشد، سایر مواردی که از این تفکر اسلامی فاصله می‌گیرد، طیف تفکرهای شیطانی و غیر الهی است که به مقدار فاصله‌اش از تفکر اسلامی می‌تواند این برچسب غیر الهی و شیطانی را داشته باشد.
وی گفت: تفکرهای سکولاری، تفکر انسان‌محور، تفکر لیبرال و به تبع آن تربیت‌های سکولار و انسان‌محور، تفکرهای شیطانی هستند. وجه تفاوت تربیت اسلامی و سکولار در مبانی، ریشه‌های اصلی، رویکردها و جهت‌گیری‌های کلان است.
زارعان در پاسخ به اینکه آیا تربیت اسلامی با سلسله‌ای از رویکردها یا مبانی و یا تفکراتی که امروز در نظام‌های غربی ایجاد شده، می‌تواند سازگاری داشته باشد، افزود: در ذات تفکرات و رویکردهای غربی و نظام‌هایی که مبتنی بر اصولی مثل فردیت یا انسان‌محور بودن یا نسبیت است که با تفکر اسلامی و جهت‌گیری‌های کلان اسلامی منافات دارد، دو جهت و رویکرد متفاوت ایجاد شده است؛ فردیت یا تمام تفکر مبتنی بر اصالت فرد به این معنا اگر در نظر گرفته شود که همه محور‌های ارزش‌ها، محور قانون‌گذاری و محور باید و نباید، همین‌ها محور انسانی است، این بدین معناست که ما خدا و محوریت الله را برداریم و محوریت فرد را بگذاریم.
وی ادامه داد: قرار است مسیری را انتخاب کنیم که این انتخاب باید مبتنی بر اصولی باشد، این اصول را خداوند یا خود انسان تعریف می‌کند و اگر فردیت به این معنا باشد که این اصول و ارزش‌ها را انسان تعریف کند و براساس آن‌ها زندگی خود را جهت دهد، این امر مخالف با تفکر اسلام است و تفکر اسلامی دیگر نیز تفکری است که در آن خداوند در رأس قرار دارد و امر خدا باید اجرا شود.
مفهوم تفکر اسلامی
زارعان در پاسخ به این سؤال که آیا تربیت اسلامی را در جهان و فرهنگ امروز بشری می‌توانیم پیاده کنیم؟ افزود: اینکه اصل اعتقاد به خداوند و متدین شدن به دین الهی در جهان امروز ممکن است یا خیر، باید بگوییم که ما در عصری زندگی می‌کنیم که میلیون‌ها میلیون انسان در اشکال مختلف دینی به خداوند معتقد هستند، این نشان‌گر این است که دین در اصطلاح همین جوامع امروز نیز وجود دارد. باید گفت اکثریت جامعه امروز جهان جز متدینان در ادیان اسلامی، مسیحی و سایر ادیان موجود هستند و براساس آمار و ارقام نیز این حرکت رو به رشد است و تدین مردم به دین اسلام بیشترین رشد را داراست.
وی بیان کرد: تدین به دین و به‌طور مشخص دین اسلام یک نوع حرکت فعال انسان از روی آگاهی و توجه به وجود خداوند و معارف الهی است و در عصر ظهور اسلام یعنی زمانی که اسلام وجود نداشته، مردم یا دین دیگری داشتند و یا در جاهلیت به سر می‌بردند، اما با آگاهی بخشیدن و بصیرت دادن به مردم، کسانی که فطرت پاکی دارند و عنادی ندارند، به دین خداوند متدین می‌شوند که بر همین اساس تربیت اسلامی نیز در عصر حاضر میسر است.
رئیس مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت گفت: تربیت اسلامی در جمع مسلمانان در حال تحقق است و اگر هم کسانی در چارچوب‌های دیگر تفکراتی دارند که با تفکر اسلامی ناسازگاری ندارد، می‌توان دستورات تربیت اسلام را در بین آن‌ها پیاده کرد، اما تربیت اسلامی مبتنی بر یک نظام فکری کلان است و در آن اگر انسان ارتباط پیدا نکند، طبعاً تحقق عملیات تربیتی هم ممکن نیست.
وی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان اصول تربیت اسلامی را با نیازهای نسل امروز و دنیای مدرن هماهنگ کرد؟ افزود: تفکر الهی به این معناست که انسان باید خودش را در چارچوب دستورات الهی قرار دهد یعنی این‌گونه نیست که خواسته‌ها، نیازها و آمال و آرزوهای خود را محور قرار دهیم. تفکر اسلامی، اندیشه دینی، تبعیت و اطاعت و تسلیم در برابر امر خداست و انسان خود را در چارچوب دستورات الهی قرار می‌دهد، بنابراین ابتدا باید این را بدانیم که منظور از تبعیت از امر خداوند، مسلمان شدن و متدین به دین اسلام شدن در چارچوب اطاعت از دستورات الهی است.
زارعان بیان کرد: با توجه به خلقت انسان و اینکه در درون انسان نیازهایی وجود دارد و این نیازها به نوعی باید برآورده شود، طبعاً دستورات اسلام به‌گونه‌ای تنظیم شده که براساس حکمت خداوندی، بهترین‌ها برای انسان در چارچوب تفکر می‌تواند رقم بخورد یعنی اینکه اگر انسان خودش را صد درصد در مقابل خدا تسلیم بداند، نیازها و خواسته‌های او هم در این چارچوب، عملیاتی است و سعادت و فلاح و رستگاری انسان تضمین می‌شود، بنابراین ممکن است خواسته‌هایی را داشته باشیم که ناشی از هوا و هوس و تمایلات دنیوی ماست و اصرار بر آن‌ها می‌تواند خارج از برنامه رستگاری باشد که خداوند برای ما ترسیم کرده است.
وی گفت: دستورات الهی دو شکل می‌تواند داشته باشد؛ وقتی شما می‌خواهید دو چیز را با یکدیگر هماهنگ کنید، یک راه این است که امر نخست را تغییر دهید تا با امر دوم سازگاری پیدا کند و راه دوم نیز این است که امر دوم را تغییر دهید، اینکه دنیای امروز خواسته‌های خودش را به هر شکلی دنبال می‌کند و قرار است که ما یک دنیای ماندگاری برای خود بسازیم و همه خواسته‌های ما در همین دنیا تأمین شود، تغییر دادن نگاه خداوندی است؛ نگاه خداوند که این دنیا از بین خواهد رفت و این دنیا راه‌گذر و امتحان برای دنیای دیگر است و اگر قرار باشد که ما اصالتی به این دنیا بدهیم قطعا با تفکر الهی سازگاری نداریم و ما در هماهنگ‌سازی به نیازهای امروز خود باید تحولات دنیای مدرن را ببینیم که چقدر از این نیازها و تحولات با دستورات الهی سازگاری دارد و این‌ها را با آن هماهنگ کنیم.
رئیس هیئت مدیره انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه افزود: باید ببینیم دستورات خداوند چیست و نیازهای ما از این جهت چه میزان با دستورات الهی سازگاری دارد، پس باید خود را با آن دستورات وفق دهیم که این تدین درواقع تبعیت است، وقتی که گفته می‌شود، فرزند از پدر و مادرش اطاعت کند، مشخص است که دستور پدر و مادر است که باید اطاعت شود و تحقق پیدا کند.
وی با اشاره به تفاوت شیوه‌ها و روش‌های زندگی نسل گذشته و نسل جوان امروز بیان کرد: برای تربیت اسلامی شیوه‌ها، روش‌ها و نحوه اجرای برنامه‌ها به اقتضای شرایط فعلی جامعه باید متفاوت باشد تا شاهد نتایج آن باشیم.
زارعان ادامه داد: خواسته‌های خود را نمی‌توانیم بر خواسته‌های خداوند تحمیل کنیم، ما از تدین و دین‌ورزی تبعیت و اطاعت را درک می‌کنیم و اطاعت تغییر در دستورات الهی نیست.
اسلام پاسخگوی همه نیازهای بشری است
وی در پاسخ به این سؤال که تربیت اسلامی چه نقشی می‌تواند در جهان و ایران امروز داشته باشد، افزود: ما بر این اعتقادیم که دین اسلام و دستورات خداوند که توسط پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به ما رسیده، بهترین نسخه حل‌کننده مشکلات انسان در همه اعصار و دستورات و چارچوبی از تفکرات و اندیشه‌هایی است که براساس دستورات الهی شکل گرفته که در این چارچوب این نظام فکری و به تبع آن نظام تربیتی، سعادت انسان را چه در این دنیا و چه در آخرت تضمین کرده است، البته در سعادت انسان در نهایت سعادت اخروی او در نظر گرفته شده، اما خوشبختی انسان در این دنیا نیز مبتنی بر همین اندیشه تضمین شده است که این به معنای این نیست که همه خواسته‌های انسانی در این دنیا قابل تحقق است و در نهایت سعادت انسان درون دنیا در این چارچوب فکری تضمین شده است، چراکه سعادت جاودانی است و دنیای گذرا برای هر انسانی به پایان خواهد رسید و نهایت هم فانی خواهد بود و آن سعادت ابدی ماندگار، سعادتی است که در دنیای دیگر اتفاق می‌افتد.
رئیس مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت بیان کرد: نقش نخست تربیت اسلامی این است که اندیشه و این چارچوب فکری و نظام الهی در تضمین سعادت انسان فلاح و رستگاری انسان باشد. همچنین تربیت اسلامی همه استعدادهای نهفته در وجود انسان را شکوفا می‌کند و ما در تربیت‌های دیگر و تربیت‌های غیر اسلامی و مادی‌گرایانه سکولار و انسان‌محورانه، آن بخشی از استعداد انسانی را تلاش برای شکوفا کردن می‌دانیم که پاسخگوی نیازهای دنیوی او باشد و این دنیای امروز او را براساس تفکرات محدود انسان متحول کند.
وی گفت: بزرگترین چالش در تربیت اسلامی باورها و نگاه‌های خودمان است، اگر باور به اصالت اندیشه اسلامی و به تبع آن باور به اثرگذاری تربیت اسلامی در زندگی بشر نداشته باشیم، در دایره نفوذ فردی، خودمان را محدود کرده و عقب‌افتادگی ایجاد می‌کنیم و چیزی که باید برایمان اتفاق بیفتد، رخ نمی‌دهد.
زارعان اظهار کرد: بزرگترین چالشی که ما در برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری‌ها و در جریان تربیت اسلامی در کشور داریم، ضعف باور ما به اصالت تربیت اسلامی و اثرگذاری آن و تقدم و اولویت در مقابل تربیت غیر اسلامی است. زمانی که جریان سند ۲۰۳۰ در کشور مطرح شد، مقام معظم رهبری نکته‌ای داشتند که به نظر من دارای یک پیام اصیلی بود و این است که ما اصلاً به تفکرات و برنامه‌های دیگران کاری نداریم و نکته این است که چرا خودمان که در چارچوب اندیشه اسلامی سند نوشته‌ایم این را کنار بگذاریم و بایگانی کنیم و منتظر بنشینیم که دیگران برای ما مستند بنویسند که اشاره بر این دارد که ما اگر باور به خود و اندیشه‌مان داشته باشیم، نباید منتظر باشیم که دیگران برنامه بنویسند.
نقش خانواده و معلمان در تربیت اسلامی
وی گفت: چالش بزرگ امروز تربیت اسلامی در مدارس، دانشگاه‌ها و در نسل جوان در خود ما، مسئولان، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران است و این نیز ناشی از ضعف باور ما در اهمیت و تأثیر تربیت اسلامی است و اگر معتقد باشیم که در جهان امروز بهترین نسخه تربیتی، تربیت اسلامی است، نه تنها خودمان برای اجرا اقدام می‌کردیم بلکه دیگران را هم دعوت می‌کردیم که براساس این نسخه عمل کنند.
زارعان در پاسخ به اینکه نقش خانواده‌ها، اساتید و معلمان در تربیت اسلامی چیست؟ افزود: تربیت اسلامی یک ویژگی دارد و اینکه آموزه‌ها و معارفی که در تربیت اسلامی وجود دارد، نیاز به تعلیم دارد، اگر‌چه تربیت اسلامی و اندیشه اسلامی ریشه در فطرت بشری دارد، اما آگاه کردن بشر و راهنمایی بشر در این مسیر هم یک ضرورت است و دلیل آمدن پیامبران نیز این مسئله است.
رئیس هیئت مدیره انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه تصریح کرد: پیامبران الهی امری را خارج از فطرت انسانی بر انسان تحمیل نمی‌کنند، اما در بستر فطرت انسانی، با انذار و بشارت آنچه را که واقعیت نظام هستی است به بشر می‌آموزند و بشر را آگاه کرده و با مصادیق واقعی هدایت و سعادت آشنا می‌کنند، بدون اینکه چیزی بر او تحمیل کنند.
وی گفت: خانواده و معلمان نیز مانند پیامبران تربیت اسلامی را می‌توانند دنبال کنند، رهاسازی انسان‌ها و واگذار کردن آن‌ها به خودشان، همین‌طور که در ارتباط انسان و پیامبران اتفاق نیفتاده و صحیح نبوده، در رابطه بین فرزند و خانواده و دانش‌آموز و معلم نیز صحیح نیست. همان‌گونه که پیامبران الهی بشر را رها نکردند و انسان‌های جاهل و دورافتاده را به راه خداوند و به راه صحیح هدایت می‌کردند، خانواده و معلمان نیز هم همین مسیر را باید ادامه دهند.
زارعان اظهار کرد: در دایره بزرگ‌تر نظام تربیت اسلامی، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران و حکومت اسلامی هم وظیفه دارند که دانش‌آموزان و نسل آینده خودش را با آموزه‌های دینی آشنا کنند. نگاه‌های سکولار امروز غرب که بشر را به حال خودش واگذار می‌کند مبتنی بر این است که هر آنچه خودت می‌فهمی عمل کن، یک نگاه اغواکننده و منحرفی است که موجب باقی نگه داشتن بشر در جهالت خودش می‌شود.
رئیس هیئت مدیره انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه گفت: ما وظیفه داریم نسبت به خودمان و دیگران به‌خصوص کسانی که موقعیتی دارند، همچنین موقعیت برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران و در نگاه کلان موقعیت حاکمیت نسبت به هدایت و رشد انسان‌ها و رشد نسل جوان و نسل آینده کشور در چارچوب آموزه‌های اسلامی براساس فرآیند تربیت اسلامی اقدام و مخاطب خود را با آموزه‌های دینی آشنا کنیم.
وی تصریح کرد: تفکر لیبرالیستی، تفکر برخاسته از تفکرات انسانی است که بر سایر انسان‌ها تحمیل می‌شود، اما اندیشه الهی بیان واقعیتی در نظام هستی است و باعث سعادت انسان می‌شود؛ در این زمینه خانواده‌ها نقش اساسی دارند و حق نسل جوان است که توسط خانواده‌ها با مالک الهی آشنا بشوند و معلمان، مدارس و نظام آموزش و پرورش کشور هم وظیفه دارد که نسل آینده کشور را با معارف الهی آشنا کند.